🔷 Γιάννης και Γεώργιος Μαύρος, ευθύνες για το 1974: Προσωπικές Μαρτυρίες

 

Αμμόχωστος, 1974

🔹 Οι παραπόταμοι της Ιστορίας: συσκότιση και συγκάλυψη των παραμέτρων της πραγματικότητας
του Πέτρου Ευδόκα
(Το άρθρο ακολουθεί πιο κάτω, αμέσως μετά από το κείμενο και τις σημειώσεις του Γιάννη Μαύρου.)

🔹 Κυπριακό κι Ελλαδικό στο δόκανο της Δύσης
(μεταξύ Ζυρίχης και Γενεύης)
του Γιάννη Μαύρου

 

Κυπριακό κι Ελλαδικό στο δόκανο της Δύσης
(μεταξύ Ζυρίχης και Γενεύης)

του Γιάννη Μαύρου

 Έχουν γραφτεί τόσα και τόσα για το Κυπριακό και υπάρχουν τόσοι άλλοι αρμοδιότεροι να συνεισφέρουν τις γνώσεις τους επί του θέματος ώστε θα περιοριστώ σε μια προσωπική αφήγηση, σε ένα ‘απόσταγμα’.

Αυτό ίσως λίγο θα ενδιέφερε αν ο πατέρας μου δεν ήταν ο Αντιπρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, εκείνος που εκπροσώπησε την Ελλάδα στις δύο Διασκέψεις της Γενεύης, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1974 όταν, μετά το πραξικόπημα της χούντας των Αθηνών εναντίον του Προέδρου Μακαρίου, η Τουρκία εισέβαλε στην Κυπριακή Δημοκρατία και κατέχει έκτοτε σχεδόν 40% του νησιού.

Έτυχε τις μέρες εκείνες να παρακολουθώ θερινά μαθήματα στο πανεπιστήμιο στη Νέα Υόρκη και κατάφερα να εξασφαλίσω μια θέση στα θεωρεία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ όταν ο Μακάριος έκανε την δραματική του έκκληση στις 19 Ιουλίου, την παραμονή της Τουρκικής εισβολής. Όταν, πολύ αργότερα, πρωτάκουσα την μομφή ότι τότε ο Μακάριος “κάλεσε την Τουρκία να επέμβει”, ανέτρεξα στην ομιλία του και επιβεβαίωσα με ανακούφιση ότι δεν είχε ίχνος αληθείας. Η έκκλησή του ήταν προς το Συμβούλιο Ασφαλείας. Μίλησε όμως, ατυχώς, για “εισβολή της Ελλάδας”…

Ουδείς αναμάρτητος και ασφαλώς ο Μακάριος έχει τις ευθύνες του, όχι τόσο για τις ενέργειές του ως Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά γιατί υπέκυψε, το 1958, στη Δύση και εγκατέληψε τον αγώνα των Ελλήνων -Κυπρίων και Ελλαδιτών- για Ένωση και αποδέχθηκε τελικά τη μοιραία Συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου, υπό τις αφόρητες πιέσεις των Καραμανλή, Αβέρωφ και Παλατιού. Η Συμφωνία αναγόρευε την Τουρκία σε “εγγυήτρια δύναμη”, με επεμβατικά δικαιώματα και παρουσία στρατού στο νησί, και την μουσουλμανική μειονότητα του 18% σε “τουρκική κοινότητα” με δικαιώματα βέτο που καθιστούσαν αδύνατη τη λειτουργία του πολιτεύματος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Είναι εύκολο εκ των υστέρων να κρίνει κανείς αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι ο Μακάριος είχε να αντιμετωπίσει όχι μονάχα την Ελλάδα και τους μεγάλους “προστάτες” της αλλά και το παντοδύναμο τότε ΑΚΕΛ, που ακολουθούσε μια πολιτική στην οποία συνέπιπταν, για διαφορετικούς λόγους, το Λονδίνο και η Μόσχα που δεν ήθελαν, στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, την Ένωση γιατί αυτό θα σήμαινε την επέκταση του ΝΑΤΟ και την μετατροπή των βρετανικών στρατιωτικών βάσεων σε νατοϊκές. Όμως αν η απεμπόληση της Ένωσης υπέρ της ανεξαρτησίας μπορούσε να υποστηριχθεί με λογικά επιχειρήματα, το καθεστώς της κηδεμονευόμενης “ανεξαρτησίας” των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου επιβλήθηκε δια της ισχύος και μόνο. Ήταν άδικο και μη βιώσιμο και γι’ αυτό το 1963, τρία μόλις χρόνια μετά την ίδρυση του κράτους, ο Μακάριος κατέθεσε την πρόταση των δεκατριών σημείων αναθεώρησης του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας προκειμένου να καταστεί λειτουργικό. Η βρετανική πλευρά κατά πάγια τακτική της τον παγίδευσε, αφήνοντάς τον να πιστεύει πως ήταν σύμφωνη, ενώ ταυτόχρονα ενθάρρυνε την αδιαλλαξία των Τούρκων.

Γνώρισα τον Μακάριο, πρίν ακόμη τον συναντήσω στη Νέα Υόρκη, στο σπίτι του πρέσβη της Κύπρου στον ΟΗΕ Ζήνωνος Ρωσσίδη, διαβάζοντας, επί χούντας, το βιβλίο των Ξύδη, Χατζηαργύρη και Λιναρδάτου (“Ο Μακάριος και οι Σύμμαχοί του”) και υπήρξα πάντα ευνοϊκά διακείμενος απέναντί του αλλά, μισόν αιώνα αργότερα και μετά απ’ όσα μεσολάβησαν, για την Κύπρο, την Ελλάδα και τον Ελληνισμό, και τη γνώση που αποκτήσαμε τόσο ακριβά, επιβάλλεται αδέκαστη κρίση και απόδοση ευθυνών κατά το σολωμικό “το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθές”. Ανεξάρτητα από τα όποια λάθη και τις αδυναμίες του όμως, πρέπει να πούμε ότι υπήρξε πραγματικά εθναρχική μορφή που δυστυχώς έλαχε να είναι στην Κύπρο αντί στην Ελλάδα… Η ένταξη της Κύπρου στο Κίνημα των Αδεσμεύτων έδειχνε το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει η Ελλάδα. Όμως η Ελλάδα ήταν -και είναι- πιο κηδεμονευόμενη από την Κύπρο[1]…

Ο Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, αφού έστειλε τη μεραρχία στην Κύπρο, δέχθηκε κατ’ αρχήν την αμερικανική μεσολάβηση, το Σχέδιο Άτσεσον, το οποίο ήταν μια μορφή “διπλής ένωσης” που ουσιαστικά καταργούσε την Κυπριακή Δημοκρατία ενώ ταυτόχρονα παραχωρούσε, εκτός από την χερσόνησο της Καρπασίας και την Κερύνεια και τη μισή Λευκωσία, ακόμη και το Καστελλόριζο, στην Τουρκία! Η αντίσταση του Μακαρίου και η απροθυμία -ή, κατ’ άλλους, αδυναμία- του/των Παπανδρέου να του επιβληθούν[2] έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εφαρμογή του αμερικανικού σχεδίου ανατροπής της Κυβέρνησης, με φυσικούς αυτουργούς τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και τους “αποστάτες” βουλευτές της Ένωσης Κέντρου, και στην αποσταθεροποίηση του πολιτεύματος που ακολούθησε και οδήγησε στον Δεύτερο Ανένδοτο και στη Δικτατορία.

Τόσο ο Μακάριος όσο και ο Παπανδρέου έπρεπε να ‘βγουν από τη μέση’ για να εφαρμοστούν τα αγγλοαμερικανικά σχέδια και να φτάσουμε, η Κύπρος, η Ελλάδα και ο Ελληνισμός, στη σημερινή έσχατη κατάντια. Η Αποστασία και η Δικτατορία ήσαν οι καταλύτες, οι ‘μοχλοί’, η Τουρκία όμως ήταν κινητήριος δύναμις.

Είναι πασίγνωστες οι ευθύνες της χούντας, πρώτα του Παπαδόπουλου, που αφόπλισε την Κύπρο το 1968, αποσύροντας την μεραρχία, κάτι παρεμπιπτόντως στο οποίο ώφειλε να είχε αντιταχθεί ο Μακάριος[3], έπειτα του Ιωαννίδη, που έκανε το επόμενο ολέθριο βήμα, το δολοφονικό πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου και την παράφρονα[4] αναγόρευση σε ‘Πρόεδρο’ του Νίκου Σαμψών, του ‘τουρκοφάγου’, ώστε να παρέχεται το τέλειο πρόσχημα για την εισβολή.

Εδώ, εκτός από τον ‘πρωταγωνιστικό’ ρόλο του Κίσσινγκερ, ο οποίος ‘μαγείρευε’ χρόνια το ‘πιάτο’ με τη βοήθεια των Καραμανλή και Αβέρωφ και πολλών δυστυχώς άλλων,[5] πρέπει να σταθούμε και στον αφανή αλλά ουσιαστικό ρόλο της Βρετανίας που όχι μόνο δεν λειτούργησε ως “εγγυήτρια δύναμη” της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά συνέβαλε καθοριστικά στην τραγωδία δια της απραξίας της που ισοδυναμούσε με ‘πράσινο φώς’ για την Τουρκία. Οι αποκαλυφθείσες μέσω των Wikileaks συνομιλίες Κίσσινγκερ-Κάλλαχαν πιστοποιούν το γεγονός ότι η Βρετανία έπαιξε το ρόλο του κομπάρσου στην εκτέλεση αυτής της πράξης του έργου αλλά οι γνωρίζοντες ξέρουν ότι το έργο ‘Κυπριακό’ το έγραψε αυτή…

Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για το ‘Ελλαδικό’, ανατρέχοντας στην ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους μετά την Επανάσταση. Ήταν ο Εμφύλιος και η εμπλοκή των ΗΠΑ με το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ που ‘πέρασαν τη σκυτάλη’ στις ΗΠΑ. Τόσο για τη Βρετανία όσο και για τις ΗΠΑ Ελλάδα και Κύπρος είναι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος που δεν πρέπει να αντικρίζονται, δεν πρέπει να συγκροτούν ‘πόλο’ έναντι του τρίτου, που είναι βέβαια η Τουρκία. Είναι η στοιχειώδης συνταγή του “διαίρει και βασίλευε”. Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής θεώρησης ο ιδιοφυής Κίσσινγκερ κατάφερε να διχάσει ξανά τον Ελληνισμό διαχειριζόμενος την γεωπολιτική κρίση έτσι ώστε να ελέγξει ταυτόχρονα και την Κύπρο και την Ελλάδα[6]. Στην Κύπρο τα κατάφερε με τη βοήθεια των Τούρκων και των Βρετανών και βεβαίως των Ελλήνων εθνικιστών, Κυπρίων και Ελλαδιτών. Στην Ελλάδα το πέτυχε με τη βοήθεια του Καραμανλή και του Αβέρωφ καθώς και των αρχηγών των ενόπλων δυνάμεων της χούντας, που παρέμεναν στις θέσεις τους μέχρι την ‘ολοκλήρωση’ του έργου του δεύτερου Αττίλα…

Εδώ βρίσκονται οι πρώτες ευθύνες της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, της οποίας ο πατέρας μου υπήρξε Αντιπρόεδρος και Υπουργός των Εξωτερικών. Βεβαίως ως Υπουργός των Εξωτερικών οι ευθύνες του περιορίζονται στην αποδοχή της διατύπωσης

περί ύπαρξης “δύο διοικήσεων” στην Κύπρο στο κείμενο της δήλωσης των τριών εγγυητριών δυνάμεων που “σφράγισε” τη Διάσκεψη της Γενεύης στις 30 Ιουλίου του 1974. Όμως, εκτός από Υπουργός Εξωτερικών ήταν και Αντιπρόεδρος και εδώ  θα πρέπει να του καταλογιστεί ότι δέχθηκε, παρά τις κατάφωρες τουρκικές παραβιάσεις της εκεχειρίας και την συνεχή επέκταση της γραμμής αντιπαράθεσης που όριζε το τουρκικό προγεφύρωμα, να πάμε ξανά στη Γενεύη στις 10 Αυγούστου και μάλιστα με την συμμετοχή στη δεύτερη διάσκεψη, των εκπροσώπων των δύο “κοινοτήτων”, του Κληρίδη και του Ντενκτάς, προκειμένου να συζητήσουν την “εσωτερική” πτυχή του Κυπριακού. Υπό τις συνθήκες αυτές η δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης, στην οποία παραβρέθηκα, ήταν προδιαγεγραμμένο ότι θα αποτύγχανε, όπως συνέβη, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει ο “δεύτερος Αττίλας”.

Δεν γνωρίζω αλλά πολύ θα ήθελα να μάθουμε τι διαδραματίστηκε σε κυβερνητικό επίπεδο στο κρίσιμο δεκαήμερο μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης Γενεύης. Δεν ξέρω καν αν συνεδρίασε η Κυβερνητική Επιτροπή, δεν ξέρω τι συναντήσεις ή και τηλεφωνικές επικοινωνίες έγιναν μεταξύ Μαύρου και Καραμανλή, με ή χωρίς τον Αβέρωφ.

Είναι άχαρος ο ρόλος μου, σαράντα οκτώ χρόνια μετά και εικοσιπέντε μετά θάνατον να θέτω αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα και να ασκώ κριτική εκ του ασφαλούς στον πατέρα μου τον οποίο τιμώ και υπεραγαπώ. Το πνεύμα μου είναι αυτοκριτικό. Κάνω αυτό που δεν μπορεί να κάνει εκείνος, πιστεύοντας ότι θα το ενέκρινε και θα με ενθάρρυνε.

Ο σύμβουλος του Κληρίδη κ. Πολύβιος Πολυβίου, που είχε μετάσχει στη συνδιάσκεψη της Γενεύης, έχει αναφερθεί, ως αυτήκοος μάρτυς τηλεφωνικής επικοινωνίας μεταξύ Κληρίδη και Καραμανλή ενόσω προήλαυνε ο Αττίλας, στη δραματική έκκληση του πρώτου προς τον δεύτερο για αποστολή “έστω ενός πλοίου για αντιπερισπασμό” καθώς και στην επίμονη άρνηση του Καραμανλή να συνδράμει την Κύπρο στρατιωτικά για να καταλήξει διερωτώμενος “τότε γιατί ο Μαύρος έλεγε στην Γενεύη μεταξύ πολέμου και ατιμώσεως θα επιλέξουμε τον πόλεμο” και να αποσπάσει την αποκαλυπτική απάντηση “δεν ξέρω, άλλο ο Μαύρος, άλλο εγώ”!…

Η στιχομυθία αυτή μαρτυρά πόσο “έξω από το κόλπο” ήταν ο Μαύρος, τι άβυσσος τον χώριζε από τον Πρωθυπουργό και τον Υπουργό Άμυνας. Αυτό ήταν γνωστό από την εποχή της Ζυρίχης αλλά υπό τις περιστάσεις εθνικής κρίσης θα περίμενε κανείς μεγαλύτερη σοβαρότητα και υπευθυνότητα, μια Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας όχι μόνο κατ’ όνομα αλλά στην πράξη. Αντ’ αυτού όμως ο Καραμανλής πολιτεύθηκε εξαρχής πάλι ως κομματάρχης, αδυνατώντας να εκτιμήσει και να αξιοποιήσει ποιόν είχε δίπλα του[7]. Αντίθετα από τον Καραμανλή και τον Αβέρωφ, που γνώριζαν την κατάσταση στις ένοπλες δυνάμεις και τον ρόλο τους κατά την εισβολή (και παρ’ όλα αυτά ανέχθηκαν προσώρας τους επιτελάρχες…), ο Μαύρος πίστευε ότι η διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας ήταν ισχυρή. Βεβαίως η γενική επιστράτευση ήταν φιάσκο αλλά το φρόνημα του Ελληνικού Λαού και οι ένοπλες δυνάμεις του, καθώς και η διεθνής κοινή γνώμη και η νομική μας θέση, όπως αποτυπώνονταν στο ψήφισμα 353 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, επέτρεπαν -και επέβαλλαν ακόμα- μια εθνικά υπερήφανη στάση. Αυτή τη στάση κράτησε στη Γενεύη ο Μαύρος, με αυτό το φρόνημα συνάντησε τον Ζισκάρ ντ’ Εσταίν και τον Σιράκ, τον Σμίτ και τον Γκένσερ και άλλους ευρωπαίους ηγέτες και έτσι αντιμετώπισε τον Κίσσινγκερ όταν ο τελευταίος, θορυβημένος από την ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 23 Σεπτεμβρίου 1974, τον επισκέφθηκε την επομένη στη σουίτα του, ακολουθούμενος απ’ όλη την κουστωδία του Στέητ Ντηπάρτμεντ. Μετά τις τυπικές φιλοφρονήσεις για την ομιλία του κλπ μπήκε κατ’ ευθείαν στο ψητό ζητώντας του “κάτι για να πάει στους Τούρκους” (“something to sell to the Turks”), δηλαδή να βγάλει το Κυπριακό από τον ΟΗΕ και να το εγκλωβίσει στα αμερικανονατοϊκά πλαίσια. Έφυγε άπρακτος και εμφανώς δυσαρεστημένος, τόσο που στο αεροπλάνο της επιστροφής την επομένη ο πατέρας μου εκμυστηρεύτηκε στη μάνα μου ότι “μετράμε μέρες”.[8] Λιγότερο από μια εβδομάδα μετά, ο Καραμανλής προκήρυξε εκλογές.

Δύο είναι οι εκδοχές για το τέλος της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, δηλαδή της Μεταπολίτευσης[9]: ή ο Μαύρος πάτησε πόδι και ο χαρακτήρας και οι κομματικές ισορροπίες δεν άφηναν στον Καραμανλή άλλη επιλογή ή έλαβε υπερατλαντικές ‘οδηγίες’ να ξεφορτωθεί τον …απροσάρμοστο εταίρο, πράγμα που δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά.

Η απάντηση ίσως βρίσκεται στη Σύσκεψη της 30ης Νοεμβρίου και 1ης Δεκεμβρίου στη Αθήνα όπου στάθμευσε για μια εβδομάδα ο Μακάριος επιστρέφοντας από τις ΗΠΑ στην Κύπρο. Στη σύσκεψη, που έγινε υπό την προεδρία του Καραμανλή, μετείχαν, από Ελλαδικής πλευράς, ο Δ.Μπίτσιος[10], ο Ε. Αβέρωφ (Υπουργός Εθνικής Αμύνης), ο Ι. Βαρβιτσιώτης (Υφυπουργός Εξωτερικών), ο Μ. Δούντας (πρέσβης της Ελλάδας στην Κύπρο)και από Κυπριακής πλευράς ο Αρχιεπίσκοπος και Πρόεδρος Μακάριος, ο Γ. Κληρίδης (Πρόεδρος Βουλής), ο Ι. Χριστοφορίδης (Υπουργός Εξωτερικών), ο Ν. Κρανιδιώτης (πρέσβης στην Ελλάδα), ο Τάσσος Παπαδόπουλος (βουλευτής), ο Χ. Βενιαμίν (Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών) και ο Σπύρος Κυπριανού (άνευ …χαρτοφυλακίου). Στη σύσκεψη δεν κλήθηκε και δεν μετείχε ο Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και μέχρι πρόσφατα Αντιπρόεδρος και Υπουργός των Εξωτερικών που χειρίστηκε το Κυπριακό, όσο του επέτρεψε βέβαια το ασφυκτικό πλαίσιο που τον περιέβαλε, κατά τους κρίσιμους μήνες που προηγήθηκαν. Δεν έπρεπε η παρουσία του Μαύρου να χαλάσει τη δουλειά που επιχείρησε να κάνει ο Κίσσινγκερ κρατώντας τον Μακάριο μακριά από την Κύπρο για τόσους μήνες[11]…

Υστερόγραφο: Το άρθρο αυτό δεν θα είχε γραφεί αν δεν επέμενε ο φίλος, σύντροφος και συναγωνιστής Ρούντι Ρινάλντι και τον ευχαριστώ γι’ αυτό.

Το αφιερώνω στην ιερή μνήμη τεσσάρων υπέροχων Ελλήνων: του πατέρα μου, του μπάρμπα μου Βάσου Βλαβιανού, του Βάσου Λυσσαρίδη και του πρέσβη Θέμου Στοφορόπουλου, πουείχε το σθένος να παραιτηθεί από το διπλωματικό σώμα όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου έβαλε το Κυπριακό “στο ράφι” στο Νταβός.

Το αφιερώνω επίσης στην ιερή μνήμη των αγνοουμένων και των πεσόντων, Κυπρίων και Ελλαδιτών, στον τίμιο αγώνα για Ελευθερία και Δικαιοσύνη.

Δεν ξεχνούμε!
Συνεχίζουμε!
Πολεμούμε!

Ιωάννης Μαύρος του Γεωργίου και της Ελένης
Αθήνα 21 Ιουλίου 2022

Σημειώσεις:
[1] Προσπάθησα ανεπιτυχώς να αναπτύξω αυτή τη θέση στον αείμνηστο Πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλο όταν με δέχθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο μετά την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν. Δυστυχώς τότε χάθηκε η ευκαιρία να επανατοποθετηθεί το Κυπριακό ως διεθνές ζήτημα εισβολής και κατοχής, εθνοκάθαρσης και εποικισμού και εγκλωβίστηκε ξανά στα δυτικά πλαίσια ως διακοινοτική ‘διαφορά’ οδηγώντας στη συνέχιση των ατέρμονων και αδιέξοδων ‘διαπραγματεύσεων’ των δύο κοινοτήτων και αφήνοντας την Τουρκία στο απυρόβλητο.

[2] Η απάντηση στο διλημματικό ερώτημα βρίσκεται θαμμένη στα αρχεία όχι μόνο του Φόρεϊν Όφις και του Σταίητ Ντηπάρτμεντ αλλά και της CIA…

[3] Άλλη μια ‘σκιά’ στο εθναρχικό του ανάστημα. Ασφαλώς μπορεί κανείς να επικαλεστεί λόγους και επιχειρήματα γι’ αυτό αλλά το γεγονός παραμένει ότι υπερίσχυσε στην κρίση του ο φόβος της ανατροπής του από τη χούντα έναντι της τουρκικής απειλής. Κακός σύμβουλος ο φόβος. Ενδεχομένως αν είχε αντιταχθεί όχι μόνο θα εξασφάλιζε το απόρθητο της Κύπρου αλλά θα αναδείχνονταν σε εθνάρχη του Ελληνισμού…

[4] Και μάλλον υποκινούμενη…

[5] Αυτός είναι ο λόγος που η καρδιά του ‘Φακέλου της Κύπρου’ παραμένει επτασφράγιστη και πιθανώς και η αιτία της ανεξιχνίαστης δολοφονίας του Αλέκου Παναγούλη και ίσως και του Αμερικανού πρέσβη στην Κύπρο Ρότζερ Ντέϊβις, ακόμη και του πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα Χένρυ Τάσκα…

[6] Αυτός ο Διχασμός αποτέλεσε τη γενεσιουργό πράξη της Μεταπολίτευσης. Δεν ήταν τόσο πολιτικός ή ιδεολογικός, όπως στο παρελθόν, αλλά βαθύτερος, ψυχολογικός. Δεν ήταν ‘μόνο’ ότι η Ελλάδα πανηγύριζε την ώρα που η Κύπρος πενθούσε, αλλά ο καθένας, τουλάχιστον ο κάθε δημοκράτης, σε διαφορετικό ίσως βαθμό αλλά πάντως με ελάχιστες εξαιρέσεις, ένιωθε διχασμένος μέσα του: οι μεν Κύπριοι, αν και ορφανεμένοι και ξεριζωμένοι, συμμερίζονταν όσο μπορούσαν τη χαρά της ‘απελευθέρωσης’ των Ελλαδιτών αδελφών τους ενώ οι τελευταίοι έφεραν μέσα τους την ενοχή ότι χαίρονται και πανηγυρίζουν ενώ ματώνει η Κύπρος…Το πώς διαχειρίστηκε ο καθένας αυτή την ενοχή είναι άλλο θέμα…

[7] Αν αυτό ήταν μόνο θέμα χαρακτήρα και προσωπικότητας ή αν οφείλονταν σε ‘δεσμεύσεις’ είναι το έργο των ιστορικών να το κρίνουν. Πάντως ένα μεγάλο λάθος του Μαύρου ήταν ότι δεν επέλεξε τον Υφυπουργό του και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Εξωτερικών. Αν το είχε πράξει θα ήταν άλλος ο συσχετισμός ισχύος εντός της Κυβέρνησης και άλλη η συμπεριφορά του Καραμανλή….

[8] Εννοώντας βεβαίως την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Ο Μαύρος επιτέλους πονηρεύτηκε!

[9] Εναλλακτικά -και κάπως τυπολατρικά- το τέλος της μπορεί να θεωρηθεί ότι ορίστηκε από το Δημοψήφισμα για το Πολίτευμα του Δεκεμβρίου ή την ψήφιση του Συντάγματος του 1975.

[10] Ως Υπουργός Εξωτερικών και τέως Υφυπουργός Εξωτερικών στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας

[11] Έχει άραγε τεθεί και απαντηθεί το ερώτημα γιατί παρέμεινε τόσο καιρό μακριά από την Κύπρο ο Μακάριος και τι έκανε όλους αυτούς τους μήνες μεταξύ Νέας Υόρκης και Ουάσιγκτων;

Δημοσιεύτηκε εδώ:
■ Κυπριακό κι Ελλαδικό στο δόκανο της Δύσης
Γιάννης Μαύρος, 24 Ιουλίου, 2022
https://vaes.gr/2022/07/24/%ce%ba%cf%85%cf%80%cf%81%ce%b9%ce%b1%ce%ba%cf%8c-%ce%ba%ce%b9-%ce%b5%ce%bb%ce%bb%ce%b1%ce%b4%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%cf%83%cf%84%ce%bf-%ce%b4%cf%8c%ce%ba%ce%b1%ce%bd%ce%bf-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b4%cf%8d/

καθώς και στο Facebook:
■ ΑΡΘΡΟ ΜΟΥ ΣΤΟΝ ΧΘΕΣΙΝΟ ΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
https://www.facebook.com/yiannis.mavros.9/posts/pfbid02zmYvJG8rNRU1PTtnmQgwQb4mPyLoxcQhzx32qyPMEZ3wHJZXssuHAgA9Ju271niTl

* * *

🔹 Οι παραπόταμοι της Ιστορίας: συσκότιση και συγκάλυψη των παραμέτρων της πραγματικότητας

του Πέτρου Ευδόκα

🌹 Φίλε και συναγωνιστή Γιάννη, αρχίζω από το πιο δύσκολο, νομίζω, μέρος της κατάθεσης σου, εκείνο όπου γράφεις:

■ "Είναι άχαρος ο ρόλος μου, σαράντα οκτώ χρόνια μετά και εικοσιπέντε μετά θάνατον να θέτω αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα και να ασκώ κριτική εκ του ασφαλούς στον πατέρα μου τον οποίο τιμώ και υπεραγαπώ. Το πνεύμα μου είναι αυτοκριτικό. Κάνω αυτό που δεν μπορεί να κάνει εκείνος, πιστεύοντας ότι θα το ενέκρινε και θα με ενθάρρυνε."

🌹 Εκτιμώ αφάνταστα το ότι λαμβάνεις ως αφετηρία και προσέγγιση σου αυτά που έγραψες πιο πάνω. Αληθινά. Σε αυτή την παράγραφο σου παρατίθεται συμπυκνωμένη και η ουσία της τεράστιας δυσκολίας του εγχειρήματος αντικειμενικής αξιολόγησης της πολιτικής πορείας ή και των (όποιων, αν υπάρχουν) ευθυνών του πατέρα σου Γεώργιου Μαύρου. Λόγω του ότι αντιμετωπίζω παρόμοια προβλήματα και διλήμματα τα οποία επεξεργάζομαι με πολύ πόνο για πενήντα χρόνια τώρα - στην αξιολόγηση ευθυνών (όποιων ευθυνών, αν υπάρχουν) του δικού μου πατέρα, Τάκη Ευδόκα, που ήταν ηγετικό άτομο στην Δημοκρατική Αντιπολίτευση και την Ενωτική Παράταξη στην Κύπρο της τότε εποχής, και προς καλύτερη αντίληψη και αυτοκριτική για τη δική μου πορεία και ευθύνες - δηλώνω τον θαυμασμό μου για το ότι βρήκες ακριβώς την συναισθηματική και προσωπική τοποθέτηση που αποτελεί κλειδί, εφόδιο εκ των ουκ άνευ, για αυτή την πολιτική αξιολόγηση. Αυτή σου η τοποθέτηση, από τη μιά αγάπη και σεβασμός προς το προσφιλές άτομο, αλλά και από την άλλη καθαρή πολιτική αντίληψη τροφοδοτούμενη από μελέτη και πολιτική πράξη... είναι πολύτιμη. Και παρέχει το πιο καθαρό και αξιοπρεπές βλέμμα.

🌹 Μετά από χρόνια προσωπικής αυτο-αμφισβήτησης, ενδοσκόπησης και αυτοκριτικής κατέληξα στο συμπέρασμα πως οι προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν ιστορικά γεγονότα και άτομα από κοντά έχουν τεράστια σημασία για την αξιολόγηση αυτών των γεγονότων, τόσο σε σχέση με το χρονικό πλαίσιο στο οποίο προκύπτουν, όσο και για την αποτίμηση και το ζύγισμα των στην ευρύτερη κλίμακα της Ιστορίας. Οι προσωπικές μαρτυρίες πολιτικών ατόμων και γεγονότων, όπως αυτές του Γιάννη Μαύρου πιο πάνω, παρέχουν αυτό που η ιστορικοί συνήθως δεν ξέρουν πως να αξιοποιήσουν: τον υποκειμενικό παράγοντα στην διαμόρφωση της Ιστορίας (αυτό που ο Βίλχελμ Ράϊχ αφιέρωσε ένα τεράστιο μέρος της ζωής του με θυσίες και αγώνες για να το μελετήσει, μέχρι που έθεσε τα θεμέλια της επιστημονικής θεώρησης του υποκειμενικού παράγοντα - του ανθρώπου - σε μια κατά Μάρξ ανάλυση στα πλαίσια του Επιστημονικού Σοσιαλισμού και της διαλεκτικής αντίληψης για την λειτουργία της Φύσης). Όπως και να το δούμε, η "αντικειμενική" ροή ιστορικών γεγονότων είναι αποτέλεσμα πράξεων (ή και παραλείψεων, ή απραξίας) ατόμων και συλλογικών οντοτήτων (κοινοτήτων, εθνών, πολιτιστικών ομάδων, κρατών, οργανώσεων, κοκ.), με άλλα λόγια το αντικειμενικό είναι έργο του υποκειμενικού.

Για να γίνει αντικειμενικά κατανοητή η Ιστορία χρειαζόμαστε και τις δύο της συνισταμένες. Για αυτό τον λόγο παραθέτω και εγώ κάποιες δικές μου προσωπικές μαρτυρίες για τα ίδια, ή παραπλήσια και παράλληλα γεγονότα.


🌹 Τον Αύγουστο του 1974 παγιδεύτηκα για μερικούς μήνες στην Αθήνα όπου φτάσαμε με τον πατέρα μου Τάκη Ευδόκα εν μέσω της αρχής του δεύτερου γύρου της εισβολής με ένα πλοίο που μόλις και τα κατάφερε: ενώ με την αυγή βρεθήκαμε περικυκλωμένοι από αμερικανικά και αγγλικά αντιτορπιλικά και υποβρύχια και υποκείμεθα σε διαρκείς βυθίσεις από τουρκικά βομβαρδιστικά που ευτυχώς δεν μας έριξαν, ο καπετάνιος - για να γλυτώσουμε - επέλεξε να μας περάσει μέσα από μια φουρτούνα ανοικτά της Κρήτης και αναγκαστικό ελλιμενισμό εκεί για να κατεβάσουμε μια έγκυο γυναίκα που λόγω της βίαιης φουρτούνας εξωθήθηκε να γεννήσει πρόωρα... τελικά μετά από πολλούς εμετούς λόγω ναυτίας και άγχους φτάσαμε στον Πειραιά.

Είχαμε ξεκινήσει για την Αθήνα το προηγούμενο βράδυ με το πρώτο καράβι διαθέσιμο από Κύπρο γιατί ο πατέρας μου είχε αναλάβει μια αποστολή επαφών μεταξύ κλάδων των δύο Μεταπολιτευτικών Κυβερνήσεων Αθήνας και Κύπρου. Η αποστολή αφ' ενός αφορούσε τη συνεργασία των δύο Κυβερνήσεων (δεν ήταν πολύ καλή), και των ανθρώπων πέριξ έκαστης. Αλλά και το να βρεθούν τρόποι να ενημερωθεί και να ευθυγραμμιστεί η ελλαδική Κυβέρνηση καλύτερα με τις πραγματικότητες που βιώναμε στην Κύπρο (πιο σημαντικό απ' όλα η συνεχιζόμενη προέλαση του στρατού εισβολής με διαρκείς παραβιάσεις της διεθνώς συμφωνημένης κατάπαυσης πυρός και την παράνομη αυξανόμενη στρατιωτική ενίσχυση των δυνάμεων του εχθρού), δηλαδή κυρίως τα προβλήματα άμυνας, αλλά και επιβίωσης, φροντίδας των λιγοστών μέχρι τότε προσφύγων, εγκλωβισμένων, αιχμαλώτων και αγνοουμένων, και η καυτή ανάγκη για επιστροφή της Κύπρου σε μια κάποιου είδους πολιτική ομαλότητα ώστε να αρχίσει πάλιν να λειτουργεί το Κράτος με ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΕΣ, πλέον διαδικασίες - σε αυτό το τελευταίο, είχαμε τεράστιο έλλειμμα στην Κύπρο.

Η συνεργασία μεταξύ των δύο Κυβερνήσεων της Μεταπολίτευσης δεν ήταν πολύ καλή εκείνες τις μέρες ΚΥΡΙΩΣ λόγω της ρατσιστικής ανθελληνικής νοοτροπίας των κυπρίων πολιτικών και της περιορισμένης αντίληψης που είχε η ελλαδική Κυβέρνηση για την πραγματικότητα "κάτω" στο νησί μας. Για τα στρατιωτικά θέματα υπήρχε και ένα πρόβλημα τιτανίων διαστάσεων που σήμερα φαίνεται αδιανόητο, απίστευτο: ακόμη και μετά την κατάρρευση της χούντας οι ελλαδικές ένοπλες δυνάμεις βρίσκονταν ακόμη υπό την διοίκηση των χουντικών στρατηγών που είχαν αυτοί οι ίδιοι επιτρέψει την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο! Ονομαστικά, αυτοί ήταν:

Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων [Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων-ΑΕΔ και μετέπειτα ΓΕΕΘΑ] ο Αντιστράτηγος Γρηγόριος Μπονάνος,
Αρχηγός Γ.Ε.Σ. [Γενικό Επιτελείο Στρατού] ο Αντιστράτηγος Ανδρέας Γαλατσάνος,
Αρχηγός Γ.Ε.Α. [Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας] ο Αντιπτέραρχος Αλέξανδρος Παπανικολάου,
Αρχηγός Γ.Ε.Ν. [Γενικό Επιτελείο Ναυτικού] ο Αντιναύαρχος Παναγιώτης Αραπάκης.

Ας μην ξεχνούμε την τεκμηριωμένη αλήθεια: ότι το πρωί της 20ης Ιουλίου λίγο μετά που άρχισε η εισβολή, στο Πολεμικό Συμβούλιο αυτά τα συγκεκριμένα άτομα συμφώνησαν με τις διαταγές να κτυπήσουν τον αποβατικό Τουρκικό στόλο στην Κυρήνεια με τα υπερσύγχρονα τότε αεροπλάνα και υποβρύχια που διέθεταν (ανώτερα των αντίστοιχων Τουρκικών όπλων), κατέχοντας την δυνατότητα να καταστρέψουν τον στόλο και τις αποβατικές δυνάμεις σε είκοσι λεπτά μάχης. Και ότι αμέσως μετά το Συμβούλιο ΑΡΝΗΘΗΚΑΝ να εφαρμόσουν τις διαταγές και ΑΠΕΦΥΓΑΝ να δώσουν τις απαραίτητες εντολές ώστε να διακοπεί και ματαιωθεί η εισβολή.

Μαζί με αυτά, βεβαίως, μεγάλος παράγοντας ήταν και αυτό που πολύ ορθά επισημαίνει ο Γιάννης Μαύρος στο κείμενο του, το ότι η Ελλάς ήταν "κηδεμονευόμενη" από τους αμερικανούς (ενώ η Κύπρος ακόμη παλινδρομούσε μεταξύ αγγλολαγνείας και αμερικανισμού).

Οι επαφές λοιπόν μεταξύ κλάδων των δύο Κυβερνήσεων της Μεταπολίτευσης ήταν απαραίτητες, και ο πατέρας μου επελέγει εκατέρωθεν ως άτομο κοινής εμπιστοσύνης να μεταβεί στην Αθήνα για να συμβάλει στην διεκπεραίωση κάποιων συνεννοήσεων και αποφάσεων. Η αποστολή του ήταν μυστική και διενεργήθηκε διακριτικά, χωρίς να δημοσιευτεί οτιδήποτε γι αυτήν ποτέ μέχρι σήμερα.

Ταυτόχρονα, υπήρχαν αυτόνομες δυνάμεις πολλών πολιτικών αποχρώσεων (καλύπτοντας ολόκληρο το φάσμα από την αριστερά και την αριστερόζ ψευδο-αριστερά, το κέντρο, τους συντηρητικούς, και την αδέξια δεξιά), που είτε ετοίμαζαν έμπρακτα, είτε συζητούσαν, την ανάληψη αυτόνομης πολεμικής δράσης ενάντια στους εισβολείς ανεξάρτητα από το τι έπρατταν οι δύο Μεταπολιτευτικές Κυβερνήσεις Κύπρου και Ελλάδος. Υπήρχαν και χιλιάδες εθελοντές στην Ελλάδα, οι πλείστοι τους κύπριοι φοιτητές και εργαζόμενοι, αλλά και πολλοί ελλαδίτες όλων των καταβολών, που έψαχναν με κάθε τρόπο να εμπλακούν σε αυτές τις προσπάθειες για μια αυτόνομη λαϊκή άμυνα.

Κάποιες από αυτές τις δυνάμεις ήταν νούσιμες και στελεχώνονταν από άτομα με πολιτική και στρατιωτική υπευθυνότητα• άλλες βρίσκονταν υπό την ηγεσία ή την επιρροή ατόμων με καιροσκοπικές, ευκαιριακές, ανεγκέφαλες, ή και τυχοδιωκτικές τάσεις. Και κάποιες ήταν όργανα ξένων δυνάμεων που στόχευαν να ζημιώσουν την εθνική μας υπόσταση (πχ. αυτοί που δύο εβδομάδες αργότερα διενήργησαν απόπειρα φόνου του Βάσου Λυσσαρίδη όπου σκότωσαν τον Δώρο Λοΐζου). Κάποιες από αυτές τις δυνάμεις σε Ελλάδα και Κύπρο κατείχαν όπλα νομίμως, κάποιες παρανόμως, και κάποιες δεν είχαν όπλα... αλλά έψαχναν ενεργά. Μέρος της αποστολής του πατέρα μου ήταν το να διευκολυνθεί ο διάλογος μεταξύ αυτών που διενεργούσαν μια κάποια διερεύνηση αυτών των τάσεων ώστε να καταλήξουμε σε υπεύθυνη και αρμονική συνεργασία μεταξύ αυτών και των κρατικών δυνάμεων: ήταν αναγκαίο να απομακρυνθούν οι ανεύθυνοι θερμοκέφαλοι και όσοι ήταν ήδη σεσημασμένοι ως άτομα που επενδύουν στη διχόνοια. Η διχόνοια είχε ήδη καταστρέψει τον τόπο μας, και όμως υπήρχαν ακόμη άτομα που έκαμναν το παν για να διαιωνιστεί (και κάποιοι από αυτούς συνεχίζουν συστηματικά μέχρι σήμερα).

Δεν ήταν ευθύνη του πατέρα μου να επιλέξει ή να κάμει αποφάσεις για αυτές τις δυνάμεις, αλλά απλώς να συμβάλει στις επαφές και αξιολογήσεις• άλλοι, πιο αρμόδιοι με πολιτικοστρατιωτική γνώση και πείρα, που ήταν ενεργοί εντός και πέριξ των κρατικών μηχανισμών και παρατάξεων που υποστήριζαν την Μεταπολίτευση θα έκαμναν τις αποφάσεις.

Αν και σήμερα δεν αναφέρονται στον δημόσιο διάλογο αυτά τα θέματα, εκείνες τις μέρες ήταν το πρώτο πράγμα στα χείλη όλων. Και αν ακούγεται παράξενο, ας αναλογιστούμε ότι είχε ήδη επιτευχθεί μια τέτοια συνεννόηση μεταξύ κρατικών, παρακρατικών και αυτόνομων ένοπλων παρατάξεων όταν με το πραξικόπημα ανέλαβε την Προεδρία ο Σαμψών (δεν ήταν πολύ επιτυχής η συνεννόηση, με αποτέλεσμα να προκύψουν κάποιες φονικές εξαιρέσεις από απειθάρχητα, ανέντακτα άτομα, και ένοπλους άτακτους)• επίσης κάτι παρόμοιο αλλά με πιο μεγάλη επιτυχία είχε επιτευχθεί όταν ανέλαβε ο Κληρίδης ως Προεδρεύων γιατί επιτέλους ενώπιον του κοινού εχθρού οι πλείστοι συνετίστηκαν (και πάλιν βέβαια προέκυψαν φονικές εξαιρέσεις, αλλά λιγότερες, και ο Κληρίδης έλαβε αδιαμφισβήτητα την υποστήριξη, ή έστω ανοχή, των πλείστων ενόπλων παρατάξεων)• επίσης εκείνες τις μέρες, από τις χιλιάδες εθελοντές στην Ελλάδα που ζητούσαν να "κατέβουν" στην Κύπρο να πολεμήσουν, επιλέγηκαν περίπου 550 εθελοντές οι οποίοι φορτώθηκαν στο στρατιωτικό οχηματαγωγό "Ρέθυμνο" που επίσης μετέφερε το 573 Τάγμα Πεζικού με προορισμό την Κύπρο (η χουντική προδοσία εκ των έσω ματαίωσε εκείνη την αποστολή και οι πολεμιστές κατέληξαν στη Ρόδο, αλλά αυτό το συμβάν μεγέθυνε την αποφασιστικότητα των πολλών που ζητούσαν να πολεμήσουν τον εχθρό με κάθε τρόπο).

Όλα αυτά λοιπόν, η ανάγκη για επαφές μεταξύ πολιτικών ατόμων εντός και γύρω από τους κρατικούς μηχανισμούς της Μεταπολίτευσης σε Ελλάδα και Κύπρο, καθώς και με κάποιους ανθρώπους που προσπαθούσαν υπεύθυνα και νούσιμα να αυξήσουν τις πολεμικές μας δυνατότητες μας διευρύνοντας τις δραστηριότητες της κοινωνίας προς μια παλλαϊκή άμυνα, καθόριζαν πιεστικά το τι γινόταν γύρω και μέσα μας όταν φτάσαμε στην Αθήνα για τις επαφές.

Ο πατέρας μου δεν ήταν αθυρόστομος άνθρωπος οπότε δεν του ξέφευγαν απερίσκεπτες κουβέντες για τις επαφές με τους διάφορους παράγοντες. Αλλά δεδομένου ότι είχα και εγώ την δική μου πολιτική ιστορία έμπρακτης συμμετοχής στους αγώνες, καθώς και τη δική μου (κάπως διαφοροποιημένη από την δική του) πολιτική κρίση και αντίληψη, και ψυχικό "ραντάρ" που μπορούσε να διακρίνει το αν ο πατέρας μου είχε βιώσει ικανοποίηση, σεβασμό, αξιοπρεπή διάλογο, ή εξαπάτηση, ψευδο-υποσχέσεις και μπούρδες στις διάφορες του επαφές, μπορούσα να αντιληφθώ κάποιες πραγματικότητες από εκείνα που ήταν θεμιτό να πεί για τις επαφές, καθώς και από τα πράγματα που ΔΕΝ έλεγε. Η αντίληψη που σχημάτισα μιλώντας μαζί του είναι πως πράγματι, διαπιστώθηκε πως η ελλαδική Κυβέρνηση εκείνης της περιόδου ΔΕΝ ήταν συμπαγής, δεν υπήρχε σύμπνοια, αλλά ούτε κοινή αντίληψη ή κοινό όραμα ακόμη και για τα θεμελιώδη και πολύ βασικά• υπήρχαν άτομα με αντικρουόμενες κατευθύνσεις και με διαφορετικά πολιτικά ή προσωπικά κίνητρα που είχαν εμπλακεί εκεί μέσα. Η κρίση που διανύαμε συλλογικά ως Έθνος δεν ήταν αρκετή για να συνετίσει κάποιους από αυτούς.

Εκείνο που ξεχώρισε από τις επαφές με τον Γεώργιο Μαύρο και άλλους, είναι ακριβώς όπως το έθεσε και Γιάννης Μαύρος: το πόσο "έξω από το κόλπο" ήταν ο Γεώργιος Μαύρος. Θα έλεγα πως ήταν εντελώς αθώος. Η περίφημη του φράση όπου αναφέρεται το «Μεταξύ πολέμου και ατιμώσεως, η Ελλάς δεν έχει επιλογήν», ήταν πράγματι μια γνήσια δήλωση της τοποθέτησης που ΦΑΙΝΟΤΑΝ να εννοούν και να συμμερίζονται και οι άλλοι συμμετέχοντες στην Κυβέρνηση, και δινόταν η εντύπωση προς τα έξω πως αυτή ήταν η σύγκλιση των μετεχόντων στην ελλαδική Κυβέρνηση - αλλά όπως απεδείχθει μόνο εκείνος την είχε λάβει σοβαρά και την κατέθεσε καλόπιστα στον δημόσιο και διεθνή διάλογο, με αξιοπρέπεια και αυθεντικότητα.

Δεν ήταν φιλοπόλεμος άνθρωπος, αλλά με την δήλωση του κατέθεσε μια γραμμή πέραν της οποίας η Τουρκία δεν θα επιτρεπόταν να προχωρήσει, και η δήλωση του αποτέλεσε προειδοποίηση όχι μόνο προς την Τουρκία αλλά κυρίως - κυρίως! - προς το αγγλοαμερικανικό ΝΑΤΟ. Ο Γεώργιος Μαύρος ήταν Αντιπρόεδρος και Υπουργός των Εξωτερικών στην ελλαδική Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και όμως, ενώ ο ίδιος επωμίστηκε το προσωπικό και πολιτικό ρίσκο να καταθέσει δημοσίως στο διεθνές βήμα αυτή την επίσημη τοποθέτηση της ελλαδικής Κυβέρνησης, η υπόλοιπη Κυβέρνηση... τράβηξε πίσω. Απότομα.

Ο Καραμανλής εκείνο το ίδιο πρωί της μέρας που φτάναμε στον Πειραιά, 14 Αυγούστου 1974, και από την αρχή της δεύτερης φάσης της εισβολής του Αττίλα, μας μαχαίρωσε με την περίφημη του δήλωση: «Η Κύπρος κείται μακράν». Άφησε εκτεθειμένο τον Γεώργιο Μαύρο, αλλά και ολόκληρη την Κύπρο - όπου αμέτρητες γενεές μεγαλώσαμε με την επίγνωση πως για τον Κίμωνα, η Κύπρος δεν έκειτο «μακράν». Η δήλωση του Καραμανλή έδωσε πράσινο φώς στους εισβολείς• έλεγε στην Τουρκία "εμπάτε σκύλοι αλέστε". Και αυτό ακριβώς έπραξαν. Μπήκαν και θέρισαν.

Ο Γεώργιος Μαύρος στα δικά μου μάτια δεν είχε ΚΑΜΙΑ ευθύνη για το ότι εγκαταλείφθηκε η Κύπρος, ούτε και για το ότι αμέσως μετά που άρθρωσε σε διεθνές βήμα την συμπεφωνημένη από όλους πολιτική της ελλαδικής Κυβερνήσεως οι υπόλοιποι συγκυβερνώντες τράβηξαν πίσω. Απεναντίας, όπως φαίνεται και από το κραυγαλέο γεγονός του ότι τον απέκλεισαν από την Σύσκεψη της 30ης Νοεμβρίου και 1ης Δεκεμβρίου στη Αθήνα, ενώ σε αυτήν συμμετείχαν μέχρι και ο πολιτικός ττάππος Χριστόδουλος Βενιαμίν (Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών, που σε μερικές εβδομάδες αμέσως μετά την Σύσκεψη έγινε Υπουργός Εσωτερικών και Αμύνης μέχρι... το 1993!) καθώς και ο μάστερ της πολιτικής θεωρίας "Τσιαπατσιούλ, Σιορολόπ, και Σαρτανάκκιν" που εφαρμόστηκε με την μέθοδο Σείρι-Πισείρι (χείρω επί χείρω), ο μελλοντικός Πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού [1] - καθώς και άλλοι "άριστοι των αρίστων" του Μακαριακού καθεστωτικού κατεστημένου - τεκμηριώνει το ότι η ορθή και πατριωτική στάση του Γεώργιου Μαύρου ΔΕΝ ήταν πλέον αποδεκτή από το νέο κατεστημένο. Είχαν πλέον επικρατήσει για καλά οι γλύφτες που αποτέλεσαν τους κεντρικούς άξονες της Μεταπολίτευσης...

Το ότι αποκλείστηκε από εκείνη την καθοριστική Σύσκεψη ο μέχρι πολύ πρόσφατα τότε ελλαδίτης Αντιπρόεδρος και Υπουργός των Εξωτερικών και Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης που είχε διαχειριστεί το Κυπριακό διεθνώς ως επικεφαλής της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (τον Σεπτέμβριο 1974) καθώς και στις διεθνείς Διασκέψεις της Γενεύης (τον Ιούλιο-Αύγουστο 1974 κατά την διάρκεια των μαχών στην Κύπρο), λέει πολλά για το ότι οι ευθύνες για την εγκατάλειψη της Κύπρου βαραίνουν άλλους και όχι τον Γεώργιο Μαύρο - στις Σημειώσεις μπορείτε να δείτε το ότι ο άνθρωπος δεν ήταν κάποιος "τυχαίος" μα έμπειρος πολιτικός με εμβέλεια. Το ότι επίτηδες παραγκωνίστηκε λέει πολλά [2].

Οι κύπριοι εκείνες τις μέρες, οι μισοί κολλημένοι στα ραδιόφωνα και οι άλλοι μισοί με τα μάτια καρφωμένα στους ουρανούς αναμένοντας από στιγμή σε στιγμή την ελλαδική αεροπορία που δεν ήλθε ποτέ, έμειναν από τότε μέχρι σήμερα ευάλωτοι στο ανθελληνικό μίσος που καλλιεργήθηκε έντεχνα και συστηματικά από το διαχρονικό καθεστώς Μακαρίου μαζί με την ηγεσία του ΑΚΕΛ που αξιοποίησαν αυτή την ιστορική απουσία καθοριστικών ελλαδικών στρατιωτικών δυνάμεων στην αναμέτρηση του 74. Ο λαός μας έμεινε ευάλωτος σε αυτό ως το έπακρο. Σε βαθμό που ολόκληρες νέες γενεές από τότε ανατράφηκαν με το παράπονο "Η Ελλάς μας εγκατέλειψε" (ενώ άλλο η Κυβέρνηση, άλλο η Ελλάς), το οποίο όμως παράπονο εύκολα τροφοδοτεί ένα ανθελληνικό ρατσισμό - αυτό το αρρωστημένο και αυτοκαταστροφικό συναίσθημα είναι ΤΕΡΑΣΤΙΟ πολιτικό όπλο στην Κύπρο. Όποιος το ελέγχει και το κατευθύνει, κατέχει τον έλεγχο της "ελληνόφωνης" Κύπρου ανά πάσα στιγμή.

Υπάρχουν όμως και νούσιμες, πατριωτικές απόψεις που πηγάζουν από την Δημοκρατική Αντιπολίτευση και την Ενωτική Παράταξη της τότε εποχής στην Κύπρο, που ψηλαφώντας εκείνη την αντιδιάσταση μεταξύ της έντιμης στάσης του Γεώργιου Μαύρου και εκείνης του Καραμανλή, εξάγουν τα ορθά συμπεράσματα: άλλο η Ελλάς και άλλο οι πολιτικοί που πράττουν ή απέχουν από πράξεις "εν ονόματι" της για λόγους προσωπικού ή πολιτικού συμφέροντος:

■ Γεώργιος Μαύρος και «Φάκελος της Κύπρου»
https://nikospa.wordpress.com/2017/08/18/%CE%B3%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%8D%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%86%CE%AC%CE%BA%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CF%8D%CF%80%CF%81/

Την ανθρώπινη διάσταση της τραγωδίας καταγράφει κάπως κινηματογραφικά με θραύσματα από εκρήξεις αναμνήσεων η καταξιωμένη δημοσιογράφος Αλέκα Γράβαρη-Πρέκα σε αυτό το κείμενο της:

■ Δεκαπενταύγουστος 1974
https://simerini.sigmalive.com/article/2018/8/11/dekapentaugoustos-1974/

🌹 Οι πλείστοι ελλαδίτες συναγωνιστές μας δυστυχώς ουδέποτε κατάλαβαν το βάθος και το μέγεθος της πονηρίας του Μακαρίου. Εκείνη την ίδια εβδομάδα που αναφέρει ο Γιάννης Μαύρος (τέλος Νοεμβρίου, αρχές Δεκεμβρίου 1974) κατά την οποία ο Μακάριος στάθμευσε στην Αθήνα επιστρέφοντας από τις ΗΠΑ στην Κύπρο, οπόταν και έγινε η προαναφερθείσα Σύσκεψη η οποία είχε κυρίως σκοπό να ξαναεδραιώσει την δικτατορία Μακαρίου με την βοήθεια της ελλαδικής Μεταπολιτευτικής Κυβερνήσεως και να τον στερεώσει ξανά στον θρόνο, ο Μακάριος και οι συν αυτώ δεν σταμάτησαν τις ραδιουργίες ούτε για ένα λεπτό.

Εκείνη ακριβώς την εβδομάδα, και ταυτόχρονα με τις επαφές και συσκέψεις του με όλους τους αυλικούς, γλύφτες, αλλά και με ειλικρινείς καλοπροαίρετους ανθρώπους που παρασύρονταν από το "μεγαλείο" που προέβαλλε ο Είς και Μόνος, ο Μακάριος δέκτηκε να συναντήσει τον Γιώργο Καρούσο, τον τελευταίο Διοικητή της ΕΟΚΑβ ο οποίος είχε αναλάβει την ηγεσία της Οργάνωσης αμέσως μετά τον θάνατο του Γ.Γρίβα Διγενή με ομόφωνη απόφαση όλων των Τομεαρχών της. Ο Καρούσος, με τον οποίο είχα συνδεθεί προσωπικά και πολιτικά κυρίως κατά τα έτη 1972-74 κατά την διάρκεια της Αντίστασης ενάντια στις δύο δικτατορίες (Αθηνών και Λευκωσίας) όταν ήταν διαρκώς κρυμμένος και καταζητούμενος ενώ αυτές συνεργάζονταν για να τον ανακαλύψουν και να τον σκοτώσουν, είχε ζητήσει να δεί τον Μακάριο μόλις εκείνος έφτασε στην Αθήνα. Εκείνος αποδέκτηκε.

Για όσους δεν γνωρίζουν, ο Γ. Καρούσος ήταν ο ΠΡΩΤΟΣ Έλλην αξιωματικός που αντιστάθηκε στο πραξικόπημα της χούντας την νύκτα της 20ης προς 21 Απριλίου 1967, αρνούμενος να εκτελέσει την ενεργοποίηση των σχεδίων του πραξικοπήματος. Υπηρετούσε σ' ένα από τα πιο κομβικά σημεία του στρατιωτικού μηχανισμού ως Αξιωματικός Επιχειρήσεων στο Πρώτο Σώμα Στρατού και ήταν υπεύθυνος δια την εφαρμογή του σχεδίου. Όταν έλαβε την εντολή εκδόσεως διαταγών για την πραγμάτωση του πραξικοπήματος ΑΡΝΗΘΗΚΕ, μπροστά σε περίπου 300 άλλους αξιωματικούς. Σύμφωνα με το σχέδιο, τα καθήκοντα του ήταν να εκδόσει διαταγές συλλήψεων πολιτικών προσώπων, να διενεργήσει κατάληψη και να εγκαθιδρύσει στρατιωτικά τμήματα (άρματα μάχης και στρατό) σε σταθμούς τηλεπικοινωνιών (ΟΤΕ), ηλεκτροδότησης (ΔΕΗ), ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς, κύριες οδικές αρτηρίες, διασταυρώσεις, πλατείες, κρατικά κτίρια και εγκαταστάσεις, κοκ. Υπέβαλε αμέσως και γραπτώς παραίτηση, όπου έγραψε «Υποβάλλω την παραίτηση μου. Ως μη επιθυμών να συμμετάσχω εις εθνικό έγκλημα.» Χαρακτηρίσθηκε πάραυτα ως κομμουνιστής, και τιμωρήθηκε σκληρά από την χούντα με φυλακές και εξορίες, ψυχολογικά βασανιστήρια και ψυχολογικό πόλεμο, απειλές και οικονομικό πόλεμο ενάντια στην οικογένεια του, και άλλα πολλά [3]. Αργότερα διέφυγε προς Κύπρο όπου συνέχισε την αντίσταση ενάντια και στα δύο καθεστώτα βασανιστών. Περισσότερες λεπτομέρειες για τον Καρούσο και για εκείνα τα χρόνια στην επερχόμενη δημοσίευση του βιβλίου μου με τον τίτλο και υπότιτλους:

🩸 Κινήσεις μέσα στις σκιές:
Πολυτεχνείο  ~  Κύπρος  ~  ΕΟΚΑ β
■ Μυστικά που δεν χρειάζεται πλέον να παν μαζί μου στον τάφο
■ Το μετέωρο βήμα μες τα σκοτεινά και τη θολούρα.

Το βιβλίο έχει αυτοβιογραφικό χαρακτήρα - κάτι που στις δημοσιεύσεις βιβλίων μάλλον κατατάσσεται στην κατηγορία Προσωπικές Μαρτυρίες / Ιστορία / Πολιτική - και συμπεριλαμβάνει τις προσωπικές μου επαφές και εμπειρίες με άτομα που είχαν κεντρικό ρόλο στην ελλαδική και κυπριακή Αντίσταση ταυτόχρονα ενάντια στη χούντα και στην δικτατορία Μακαρίου (δηλαδή τις τρεις κύριες παρατάξεις που αποτελούσαν στην Κύπρο η Δημοκρατική Αντιπολίτευση, η Ενωτική Παράταξη, και η ΕΟΚΑβ). Καλύπτει τα χρόνια της ενεργής μου συμμετοχής σε αυτές τις παρατάξεις και οργανώσεις κυρίως τα χρόνια 1972 ως 74, αλλά όχι αποκλειστικά: περιέχει προβολές, προεκτάσεις, και παραπομπές σε περιστατικά πιο πίσω στον χρόνο αλλά και στο εγγύς και μακρινό μέλλον εκείνης της εποχής όπως την εισβολή του 74, εμπειρίες μου στον στρατό (75 ως 77/78), και στα μετέπειτα μου χρόνια συμμετοχής στο διεθνές ανατρεπτικό αναρχοκομμουνιστικό κίνημα κυρίως στις ΗΠΑ.

"Δεν ήθελα να μείνουν εκκρεμότητες μεταξύ μας, εμού και του Μακαρίου", μου είπε ο Καρούσος όταν τον συνάντησα για τελευταία φορά το 1989, αφηγούμενος τα της συναντήσεως του με τον Μακάριο το 74. "Και όταν προέκυψε η ευκαιρία με την επιστροφή του στην Αθήνα καθ' οδόν προς Κύπρο, αφού και εγώ είχα αποδεσμευτεί από τις φυλακές της χούντας και τις εξορίες, θεώρησα ότι ήτο πρέπον να μιλήσουμε από κοντά. Υπήρχε, θεωρούσα, η δυνατότητα να συμβάλουμε μαζί στο να κλείσουν οι πληγές, να αντιστραφεί το κλίμα διχόνοιας κάτω στο νησί."

Πρωτού καν λεχθεί οτιδήποτε άλλο, ο Μακάριος αμέσως πρότεινε στον Καρούσο να "του δώσει" την θέση του Αρχηγού της ΕθνοΦρουράς! Τον διαχειρίστηκε ωσάν να ήταν ακόμη ένας γλύφτης από τους πολλούς αυλικούς και κόλακες που τον περιτριγύριζαν και ζητούσαν προσωπικά οφέλη. Ας σημειωθεί καθαρά αυτό: ενώ ο Μακάριος και όλος ο πολιτικός του περίγυρος αναθεμάτιζαν την ΕΟΚΑβ με άκρατο βαθμό δαιμονοποίησης (και ακόμη συνεχίζουν ως σήμερα) ο πρύτανης των δολοπλοκιών θέλησε να βάλει τον Διοικητή της ΕΟΚΑβ στην Αρχηγία της ΕθνοΦρουράς - τι άλλο ήταν αυτό από εγγύηση για διαιώνιση της διχόνοιας και επανέναρξης των σκοτωμών ανάμεσα μας;

Ευτυχώς ο Καρούσος, άνθρωπος με ηθικές αρχές και αξίες, με εντιμότητα και αξιοπρέπεια, διέκρινε αμέσως το παιγνίδι - μάλιστα αυτή η επαφή με τον Μακάριο σφράγισε μέσα του την απόφαση ότι από τώρα και στο εξής η στάση του θα ήταν αποχή από τα πολιτικά δρώμενα και τις παρατάξεις της Κύπρου διατηρώντας μια δημιουργική και καλοπροαίρετη σιωπή, αρνούμενος να ρίξει λάδι στη φωτιά της διχόνοιας.

"Εγώ δεν σας ζητώ οφφίκια και αξιώματα", του είπε ο Καρούσος. "Θέλω μόνο να ειρηνεύσει ο τόπος και να περιοριστούν τα πάθη", είπε στον Μακάριο. Και δεν χρειάστηκε να μου εξηγήσει και πολύ περισσότερο τους λόγους που αρνήθηκε ο Καρούσος. Η ατμόσφαιρα εκείνες τις μέρες ήταν ακόμη έντονα χρωματισμένη με την ασταμάτητη και βάναυση προπαγάνδα του Μακαριακού καθεστώτος την οποία χρησιμοποιούσε για να δικαιολογεί και να εκλογικεύει τις αγριότητες του, τους φόνους και τα βασανιστήρια των αντιφρονούντων. Αμέσως μετά την εισβολή και όταν παραμερίστηκε η πραξικοπηματική Κυβέρνηση Σαμψών, το καθεστώς μπήκε σε μια επιταχυμένη δραστηριότητα τεταραγμένης σφηκοφωλιάς, όπου όλοι οι αυλικοί και γλύφτες, όλοι οι φονιάδες και βασανιστές, οι κρατικοί και παρακρατικοί τραμπούκοι, οι επιχειρηματίες και παπάδες, οι σταλινικοί ψευδοσοσιαλιστές και οι θεολόγοι, οι πολιτικοί και νεοφανείς "αντιστασιακοί" τώρα ανταγωνίζονταν ποιός θα πάρει εκ νέου θέσεις και ανταμοιβές, ανταλλάγματα, ευνοϊκές κινήσεις στη σκακιέρα, και προ πάντων, ποιός θα είχε την ευλογία να συνάψει από κοντά σχέσεις αλληλοχειραγώγησης και αλληλοεξάρτησης με τον Μακάριο παραγκωνίζοντας τους άλλους μνηστήρες.

Και όντως, αυτό που ήξερε να κάμνει πάνω απ' όλα ο Μακάριος ήταν το να βάζει τους αυλικούς του να τσακώνονται ανάμεσα τους, να ανταγωνίζονται για την Χάρη Του, να είναι σε διαρκή αντιπαράθεση ανάμεσα τους για τα πρωτεία, τα αξιώματα, την προβολή, την καταξίωση, και τα πλούτη που τους παρείχε το καθεστώς. Γνώριζε πολύ συνειδητά ότι αν έφερνε τον Καρούσο στην Κύπρο η παρουσία του θα ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία για να εμβαθύνει και να καρπωθεί ο Μακάριος το "διαίρει και βασίλευε" και να το φέρει ξανά σύντομα σε νέα φονικά ύψη. Προς όφελος του.

Και αυτό επιβεβαιώνεται ακόμη και από την σαχλαμάρα και την μικρότητα που συνέχισαν να επιδεικνύουν οι αυλικοί του. Ο Καρούσος σιώπησε και απομακρύνθηκε ευγενικά. Ο Πάτροκλος Σταύρου όμως, Υφυπουργός παρά τω Προέδρω για πολλά χρόνια δίπλα από τον Μακάριο, άνοιξε μια νέα "σαιζόν" δαιμονοποίησης με προσωπικές και πολιτικές επιθέσεις ενάντια στον Γιώργο Καρούσο... πότε; Το 1999! Είχαν ήδη περάσει 22 χρόνια από τον θάνατο του Μακαρίου, μα οι αυλικοί του ακόμη συνέχιζαν τον πόλεμο προπαγάνδας και δαιμονοποίησης. Με μια επιστολή του στο ΒΗΜΑ Αθηνών, ο Πάτροκλος Σταύρου συσσώρευσε όλα (σχεδόν) τα ψέμματα και την προπαγάνδα του καθεστώτος και τα έριξε πάνω στον Καρούσο... προς τι; Για να αποδείξει πως η προπαγάνδα τους ήταν, είναι, και θα είναι πάντα ορθή! Ο Καρούσος απήντησε στον Πάτροκλο Σταύρου από το ίδιο βήμα: οι καταπληκτικές τους επιστολές βρίσκονται πιο κάτω στις Σημειώσεις [4].

Είχα δει τον Υφυπουργό παρά τω Προέδρο Πάτροκλο Σταύρου πολύ πρόσφατα, ούτε καν τέσσερεις εβδομάδες πριν φτάσουμε στην Αθήνα, όταν ενδιαμέσως των σκοτωμών και συγκρούσεων κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος και με παράκληση του Υφυπουργού, την 17η Ιουλίου ο πατέρας μου και εγώ διασώσαμε την Ελένη Καζαντζάκη - σύζυγο του συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη - από ένα σπίτι στην Κυρήνεια όπου είχε παγιδευτεί ενώ ακριβώς απέξω από το σπίτι μες τα κατσάβραχα της ακτής Μάρε Μόντε γίνονταν ένοπλες αψιμαχίες, συγκρούσεις, κυνηγητό και σκοτωμοί μεταξύ στρατιωτών, κρατικών, παρακρατικών, και ενόπλων αγνώστου πολιτικής ταυτότητος. Τον είδα ξανά το 1994, πέντε χρόνια μετά την τελευταία του απρόκλητη επίθεση στον Καρούσο, όταν ήλθε να με συμβουλευτεί για κάτι. Γνωρίζω από κοντά το "καλλιεργημένο" ύφος του προπαγανδιστή και φανατικού Πάτροκλου Σταύρου - η έπαρση του, οι παθολογικές του ψυχαναγκαστικές εμμονές με τον Μακάριο, και οι διαχρονικές του προσπάθειες να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα του καθεστώτος με δαιμονοποίηση των αντιφρονούντων ήταν πασίγνωστη σε όλους.

Κάποιοι πέθαναν από τα βασανιστήρια που υπέστηκαν στα χέρια των ανθρώπων του καθεστώτος, και κάποιοι εκτελέστηκαν απλώς και μόνο επειδή είχαν εκφραστεί ενάντια στις Συμφωνίες της Ζυρίχης, πολύ πριν καν δημιουργηθεί η ΕΟΚΑβ (Ευριπίδης Νούρος, Νεοκλής Παναγιώτου, Αριστοκλής Αυγουστή, Νίτσα Χατζηγεωργίου, Γιαννάκης Χριστοφόρου [5]) - οι ψυχές αυτών των ανθρώπων στριφογυρίζουν ακόμη γύρω από τους Αδερφοφάδες, τα ιδεολογικά καθάρματα που ωραιοποίησαν αυτούς τους φόνους και τα βασανιστήρια με προπαγάνδα, παρουσιάζοντας τις πράξεις αυτές ως απαραίτητες για την "προστασία" της Κύπρου από τους "εχθρούς του Μακαρίου"• ως "αντίσταση", ως "καθήκον". Ή, ακόμη πιο αισχρά ως "χριστιανικό" και ως "σοσιαλιστικό" καθήκον.

Με άλλα λόγια... ήταν απόλυτα ΣΟΦΗ η άρνηση του Γιώργου Καρούσου σε αξιώματα μες το καθεστώς Μακαρίου. Kαι τα πολιτικά γεγονότα τον απέδειξαν ορθό. Η δίωξη, αποσιώπηση, λογοκρισία και φίμωση ΚΑΘΕ κριτικής εκείνου του καθεστώτος συνεχίζει να επιβάλλεται στην Κύπρο από όλους τους θεσμούς και κυρίως από τον Τύπο και τα ΜΜΕ. Μόνο με την πρόσφατη έκβαση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και και εύκολη πρόσβαση σε εργαλεία διαδικτυακής αυτοδημοσίευσης έχει σπάσει κάπως η αστυνόμευση και φίμωση. Υπάρχουν άνθρωποι που μόνο τώρα, σήμερα, πενήντα χρόνια αργότερα από τα γεγονότα βρίσκουν την δυνατότητα να καταθέσουν γραπτώς και δημοσίως τα βασανιστήρια και την τρομοκρατία που υπέστηκαν από εκείνο το Κράτος του Θεού.

 

🌹 Όπως και ο Γιάννης Μαύρος, είχα και εγώ την "ευτυχία" να παρακαθήσω σε μια συνεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για την Κύπρο στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Αν θυμούμαι καλά (γιατί δεν είμαι 100% σίγουρος) ήταν τον Χειμώνα του 77/78. Τον τέταρτο χρόνο της κατοχής.

Ο πρέσβης της Κύπρου στον ΟΗΕ Ζήνων Ρωσσίδης ήταν συναγωνιστής και φίλος του παππού μου γιατρού Σάββα Ζαβογιάννη, πατέρα της μητέρας μου Ειρήνης Ζαβογιάννη Ευδόκα. Ο παππούς μου ήταν εξέχων και διακεκριμένο μέλος της Ομογένειας στις ΗΠΑ καθώς και προσωπικός φίλος του Μακαρίου. Για πολλές δεκαετίες εκεί, μαζί με τον Ρωσσίδη και άλλους, έδωσαν πολλές πολιτικές, πολιτιστικές, και διοργανωτικές μάχες και εράνους για την απελευθέρωση της Κύπρου από τους εγγλέζους καθώς και για την επιβίωση του λαού μας κάθε φορά που τον κτυπούσαν οι Λαιστρυγόνες.

Δεν θυμούμαι τις λεπτομέρειες για το πως βρεθήκαμε εκεί εκείνη τη μέρα οικογενειακώς (ήμουν τότε φοιτητής στο κρατικό πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Stony Brook)• νομίζω πως επρόκειτο να συζητηθεί και να παρθεί απόφαση για την ανανέωση της παρουσίας της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ στην Κύπρο. Μπορεί και να ήταν για κάποιο άλλο παρόμοιο θέμα, δεν θυμούμαι επακριβώς [6].

Πολλά άτομα σήμερα δεν γνωρίζουν πως η Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ στην Κύπρο όχι μόνο δεν μας προστάτευσε το '74 αλλά έδρασε ενεργητικά εις βάρος μας: παρέδωσε στις Τουρκικές δυνάμεις λεπτομερώς και επακριβώς τις αμυντικές θέσεις των δικών μας δυνάμεων ώστε στον 2ο γύρο της εισβολής να μπορούν να τις υπερκεράσουν και να τις καταστρέψουν. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες μαχητών, κυρίως στο Δυτικό Μέτωπο (τον άξονα Κυρήνειας ~ Πενταδάκτυλου ~ Λευκωσίας από τον οποίο οι εισβολείς κινήθηκαν Ανατολικά για κατάληψη Μεσαορίας, Αμμοχώστου και Καρπασίας) όπου τα Τουρκικά άρματα μάχης θεάθηκαν να κινούνται ανάμεσα σε (υποτίθεται) μυστικά ναρκοπέδια σε περιοχές όπου δεν υπήρχαν δικές μας δυνάμεις, ή και να κτυπούν πλευρικά τους δικούς "από το πουθενά". Αυτό έγινε αμέσως μετά την υπέρπτηση των θέσεων μας με ελικόπτερο του ΟΗΕ, και χαρτογράφηση των δυνάμεων μας - με έγκριση, επιβεβαίωση και υπογραφή από δικό μας αντιπρόσωπο!

Στο Συμβούλιο Ασφαλείας λοιπόν σε κάποια στιγμή ο αντιπρόσωπος της Τουρκίας άρχισε να ομιλεί "για την καταπίεση που υπόκεινται οι ΤουρκοΚύπριοι" - ενώ αυτοί κατά πλειοψηφία κάθονταν (και κάθονται ακόμη, τώρα παρέα με τους παράνομους έποικους) μες τα κατεχόμενα σπίτια μας, τα χωράφια και τα περβόλια μας, και μέσα στον φυσικό πλούτο της χώρας απολαμβάνοντας τους κλοπικαίους καρπούς της εισβολής και κατοχής. Και το είπε μάλιστα με τόση αναίδεια, με στόμφο και αλαζονεία που μου ξέφυγε και έσκασα φωνακτά στα γέλια. Αμέσως σπεύδουν οι ένστολοι επί της Ασφαλείας του ΟΗΕ για να με προειδοποιήσουν πως αν ξαναγελάσω θα με πετάξουν έξω! Συμμορφώνομαι, κυρίως για να μην ντροπιάσω την οικογένεια μου, αλλά η αλήθεια είναι πως αν δεν είχα να ανησυχώ για τον καθωσπρεπισμό της οικογένειας, το ορθό θα ήταν να ζητήσω από τους ασφαλίτες να με πιάχουν χειροπόδαρα και να με πάρουν σηκωτό να με πετάξουν έξω με την ευχή πως κάποιος δημοσιογράφος από τους πολλούς που κυκλοφορούν εκεί μέσα θα αποθανάτιζε φωτογραφικά το πως διαχειρίζεται ο ΟΗΕ ένα καημένο τριτοκοσμικό ιθαγενή χωριάτη που δεν καταλαβαίνει από σαλόνια ενώ του σφάζουν το λαό του και που τόλμησε να εκφράσει τον πόνο του γελώντας πικραμένα μες αμερικανικό Παλάτι των Εθνών.

Επίσης η αλήθεια είναι πως εκεί μέσα, οι πανάθλιοι διπλωμάτες και αντιπροσώποι μας (Κύπρου και Ελλάδος) έχουν επιτρέψει στην Τουρκία ήδη από τότε και διαχρονικά να μπορεί να καταθέτει οποιαδήποτε ακραία παραμόρφωση και διαστρέβλωση της Ιστορίας, οποιονδήποτε άδικο ή και παράλογο ισχυρισμό, χωρίς οι "δικοί μας" να δείχνουν ή να έχουν κάποια προθυμία να επιδείξουν Εξωτερική Πολιτική με πειθώ, με ηθική ανωτερότητα: με αλήθειες που να εξουδετερώνουν την προπαγάνδα του σφαγέα κατακτητή• με τρόπους ώστε να διαλάμπει σταθερά της Δικαιοσύνης ο Ήλιος, νοητός, γιατί το δίκαιο είναι με το μέρος μας• να εμμείνουν σταθερά και να εκφράζουν αδιαλήπτως το ότι η Τουρκία συνεχίζει μια παράνομη κατοχή και εθνοκάθαρση της Κύπρου. Αυτά τα λεν εδώ μόνο για εσωτερική κατανάλωση. Στους ξένους... μόνο υποταγή, γλύψιμο, και πρωκτολειχία παρουσιάζουν ως "Εξωτερική Πολιτική".

Αργότερα, καθήσαμε για γεύμα στο Εστιατόριο Αντιπροσώπων (Delegates Dining room) στον τέταρτο όροφο του κτιρίου του ΟΗΕ. Μόλις καθόμαστε κοντά στο παράθυρο σπεύδει ο Μαίτρ να μας καλωσορίσει και να μας διαβεβαιώσει πως το τραπέζι που διαλέξαμε "ήταν το αγαπημένο του Προέδρου Κέννεντυ" και πως από εδώ, από "ειδικά αυτό το σημείο, του άρεσε πολύ η θέα".

Κοιτάζω έξω από το παράθυρο και βλέπω τον μεγάλο ποταμό που διασχίζει τη Νέα Υόρκη - γνωρίζω πως αυτό που βλέπουμε είναι "μικρός παραπόταμος" και πως το μεγαλύτερο σκέλος του ποταμού βρίσκεται από την άλλη πλευρά της πόλης τριάμιση χιλιόμετρα πιο πέρα, αθέατος από αυτό το σημείο. Έχοντας επίγνωση του μεγέθους του ποταμού, του αφάνταστου όγκου νερού που μετακινείται κατηφορίζοντας, της δύναμης του υδάτινου ρεύματος, κοιτάζω βαθύτερα, κάτω από την επιφάνεια του νερού και με πλημμυρίζει η αναγνώριση πως αυτό που βλέπω στην πραγματικότητα είναι ο ποταμός της Ιστορίας που μας έρχεται κατάφατσα, άτρεπτος και ανέκτρεπτος δυναμικά κατά πάνω μας• είναι ο ποταμός που μες τα νερά του αντιπαλεύονται βάρβαρη Ισχύς και Συνείδηση, Αλήθεια και Λήθη, Έρις και Ίρις, Άρης και Έρως, και που ο ρους του μετακινείται μόνο όταν συσχετιστούν αρμονικά όλες αυτές του οι συνισταμένες• είναι ο ποταμός δακρύων που θέλουν, ζητούν, απαιτούν και έχουν ανάγκη να ορμήσουν ρέοντας από τα θολωμένα μάτια μου μα που δεν μπορούν γιατί βλακωδώς "οι άνδρες δεν κλαίν"• ο ποταμός δακρύων για την πατρίδα μας που έμεινε κάτω από τις ερπίστριες στο έλεος των αρμάτων μάχης, και για τον κόσμο μας, τους άμαχους που έτρεχαν να σωθούν μα τους έσφαζαν μες τα χωράφια, μες τα περβόλια, μες τα σπίτια τους• ο ποταμός των καυτερών δακρύων για τους εγκλωβισμένους που μόλις και επιβίωναν υπό την ηγεμονία του άρβυλου και της ξιφολόγχης: ο ποταμός της σίγουρης αλλαγής και της σίγουρης αναλλοίωσης.

Με πνίγουν όλα αυτά... ξεροκαταπίνω και κοιτάζω γύρω προς την παρέα φίλων και συγγενών. Επικρατεί αυτό που μας συνδέει, οικογενειακές και διαχρονικές φιλίες, αναμνήσεις, συγγενικές σχέσεις που διαμοίβονται σ ένα επίπεδο ευγενικών ανταλλαγών και αναδιάδρασης ανάμεσα μας, μα στην πραγματικότητα κυριαρχεί σε όλους μας ανάρθρωτο, μαύρο και πηκτό το αίσθημα ήττας και ταπείνωσης: παρ' όλο που εκείνο το πρωινό είχαμε κερδίσει μια μικρή μα σημαντική διπλωματική μάχη (το ψήφισμα επανεπιβεβαίωσε ΠΟΛΥ σημαντικά προηγούμενα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας), το κυρίως αίσθημα που μας διακατέχει είναι η ανημπορία του μικρού και αδύναμου, η απογοήτευση, το τσάκισμα που βιώνει ο ηττημένος ανεξίτηλα και που δεν θεραπεύεται παρά μόνο όταν φέξει το φως της Απελευθέρωσης.

Κοιτάζω διαγωνίως απέναντι μια Κόρη που ακτινοβολεί• κατέχει ένα εφηβικό κάλλος που λόγω αθωότητος ούτε καν η ίδια γνωρίζει πως το κατέχει (είναι κυριολεκτικά η κόρη μιας οικογένειας που είναι δίπλα μας). Ανταλλάζουμε ματιές και ξυπνώ! - ενθυμούμενος πως έστω και υφέρπων, έστω και απηγορευμένος, ο Έρως είναι το μόνο φάρμακο για όλα. Αποκαθιστά τα μάτια στη πρωτόκτιστη φυσική τους μορφή, σε ακτινοβολούντες αστέρες• το Φώς τους έρχεται από αλλού. Προσδίδει νόημα. Και απελευθερώνει.

Καταφθάνει μια ομάδα γκαρσόνια με τα ορεκτικά. Αναδύεται μέσα μου το αρχέγονο σύνθημα "Έρως Ανίκατε ΣΤΟΜΑΧΑΝ" - μα δεν τολμώ να το αρθρώσω. Ξεροκαταπίνω.

🌹 Η "δημοφιλής" περίληψη του σχεδίου Άτσεσον που αναφέρεται στο κείμενο του Γιάννη είναι λανθασμένη. Γνωρίζω πως αναφέρθηκε με τις καλύτερες προθέσεις, μα αυτό δεν αλλάζει κάτι παρά μόνο επιβεβαιώνει την θερμή αγάπη που έχει ο Γιάννης για την Κύπρο.

Η υπόθεση με το σχέδιο Άτσεσον εξελίχθηκε για πολύ καιρό, και συμπεριέλαβε πολλές εκδοχές προτάσεων, αντιπροτάσεων, επιχειρημάτων, ανταλλαγμάτων, αποδοχών και απορρίψεων. Στην τελική της μορφή, η πρόταση από τις ΗΠΑ με σύμφωνη την Αγγλία και την Ελλάδα, βασίστηκε στο ότι:

ο- Από το 1964 η παρουσία της Μεραρχίας στην Κύπρο είχε ήδη πραγματώσει την Ένωση "εν δυνάμει, και άτυπα" (δηλαδή χωρίς να έχουν γίνει οι θεσμικές και Πολιτειακές αλλαγές που θα την ολοκλήρωναν και επισημοποιούσαν ως πολιτική πράξη)•  
ο- Η Τουρκία ΔΕΝ διέθετε αποβατικό στόλο και δεν είχε τη δυνατότητα να αντιδράσει δυναμικά.

Ως εκ τούτου, και λόγω των συνεχόμενων αρνήσεων από ελληνικής πλευράς (Κύπρου και Ελλάδος) να γίνουν αποδεκτές εδαφικές ή στρατιωτικές παραχωρήσεις προς Τουρκία, οι ΗΠΑ και Αγγλία πρότειναν να γίνει η Ένωση ΧΩΡΙΣ ανταλλάγματα και να υποχρεωθεί η Τουρκία να'βρει τρόπο να απαιτήσει εκ των υστέρων κάτι, μια κάποια αποζημίωση αν την θέλει. Αυτή η τελική μορφή της πρότασης δόθηκε στην Κυβέρνηση της Ελλάδος και στον Μακάριο στις 20 Αυγούστου 1964 γραπτώς και επισήμως. Την αμέσως επόμενη μέρα εκείνος την απέρριψε. Ας το ξαναπούμε, μήπως και δεν έγινε κατανοητό:

🔷 Ο Μακάριος ΑΠΕΡΡΙΨΕ την πρόταση για Ένωση χωρίς ανταλλάγματα την οποίαν είχαν προτείνει ΗΠΑ και Αγγλία με σύμφωνη την ελλαδική Κυβέρνηση.

Όλα αυτά είναι τεκμηριωμένα με τα πρωτογενή έγγραφα από τις κρατικές πηγές των Κυβερνήσεων των ΗΠΑ, Αγγλίας, Ελλάδος, και Τουρκίας στο καταπληκτικό βιβλίο του Άντη Ροδίτη με τίτλο "Κουράγιο Πηνελόπη" (Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, 2013) [7].

Το καθεστώς Μακαρίου έχει συγκαλύψει και συσκοτίσει εντελώς την πραγματικότητα για τις διαπραγματεύσεις γύρω από τα σχέδια Άτσεσον (και συνεχίζει την συγκάλυψη μέχρι σήμερα), αφήνοντας να δημοσιοποιηθεί μόνο η χειρότερη εκδοχή του σχεδίου - εκείνο της διπλής ένωσης, το οποίο ορθώς απορρίφθηκε - ώστε να ζωγραφίζεται ο Μακάριος ως "αυτός που αντιστάθηκε" στη διχοτόμηση. Ενώ στην πραγματικότητα είναι αυτός που αντιστάθηκε στην Ένωση παντοιοτρόπως, ακόμη και όταν ΟΛΕΣ ανεξαιρέτως οι συγκυρίες καθιστούσαν την Ένωση όχι μόνο εφικτή, αλλά και πανεύκολη. Σύμφωνα με την πρόταση, η κυπριακή Βουλή θα ανακήρυσσε την Ένωση και η ελλαδική Βουλή θα την αποδεχόταν, κλείνοντας τον κύκλο ανωμαλίας που είχε αρχίσει με τις συμφωνίες της Ζυρίχης που εγκαθίδρυσαν την Δημοκρατία της Κύπρου ως ένα δυσλειτουργικό κράτος που το μόνο του χαρακτηριστικό ήταν το να υφίσταται και να λειτουργεί ως ιδιωτικό βασίλειο του Μακαρίου.

Η ελλαδική Κυβέρνηση τότε, υπό τον Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, στη διαχείριση αυτής της πρότασης από τις Δυτικές δυνάμεις επέδειξε την πιο συγκινητική εκδοχή δημοκρατικότητος που έχω συναντήσει στην σύγχρονη εποχή στους τόπους μας: ενώ μπορούσε πανεύκολα με μια απλή κίνηση να επιβάλει αυτή την λύση αξιοποιώντας τους 10,000 βαριά οπλισμένους στρατιώτες της εδώ ελλαδικής Μεραρχίας για να παρακάμψει οποιαδήποτε αντίρρηση (πανεύκολα θα μπορούσε να κάμει ή να απειλήσει και πραξικόπημα αν ήθελε), ο Πρωθυπουργός άφησε την απόφαση εξ' ολοκλήρου στα χέρια του Μακαρίου!

Ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν ήθελε κατ' ουδένα λόγο η Ένωση να πραγματωθεί με επιβολή• ήθελε να είναι απότοκο όχι μόνον της λαϊκής βούλησης αλλά ΚΑΙ με συναίνεση της πολιτικής ηγεσίας της Κύπρου (και πράγματι αυτή ήταν η παλλαϊκή βούληση το 1964 - οι ανθενωτικοί τότε ήταν μόνο ελάχιστα άτομα, τα πλείστα εντός και γύρω από το Προεδρικό, την Αρχιεπισκοπή, και ελάχιστα στην ηγεσία του ΑΚΕΛ, η οποία όμως ηγεσία ήταν πρόθυμη στο να εναρμονιστεί με την λαϊκή βούληση). Τουλάχιστον στα δικά μου μάτια, η ανάθεση αυτής της απόφασης στην πολιτική ηγεσία της Κύπρου, και το γεγονός ότι αυτός την σεβάστηκε απόλυτα, νομίζω επιβεβαιώνει πως η προσωνυμία του Γεώργιου Παπανδρέου "ο Γέρος της Δημοκρατίας" ήταν πολύ δίκαιη και εύστοχη!

Σε αντίθεση, η χούντα σε συνεργασία με τον Μακάριο ΑΠΕΣΥΡΑΝ την Μεραρχία το 1967, ξεγύμνωσαν την Κύπρο στρατιωτικά, και ενεπλάκησαν σε μια σύγκρουση δικτατοριών με αποτέλεσμα την καταστροφή μας.

Συστήνω ένθερμα την μελέτη του βιβλίου "Κουράγιο Πηνελόπη". Η άγνοια για τα γεγονότα - ιδίως εκείνα που έχουν συγκαλυφθεί - δεν είναι ντροπή για κανένα. Αλλά δεδομένου ότι τώρα υπάρχουν τα έγγραφα της πρότασης για Ένωση χωρίς ανταλλάγματα, καθώς και η ορθή πολιτική ανάλυση των νοημάτων τους διαθέσιμα για όλους, τα πολιτικά άτομα που αρνούνται να μελετήσουν θα πρέπει να ξαναζυγίσουν την εγκυρότητα των απόψεων τους για το θέμα.

Το μόνο ελάττωμα ή μειονέκτημα της πολιτικής ανάλυσης του συγρραφέα και ερευνητή Άντη Ροδίτη είναι η λανθασμένη του άποψη για το τι έστιν Σοσιαλισμός και Κομμουνισμός. Δυστυχώς, συγχίζει τον σταλινισμό της ηγεσίας του ΑΚΕΛ με τον πραγματικό Σοσιαλισμό, ενώ στην πραγματικότητα:

🔷 Ο σταλινισμός είναι η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ εκφυλιστική εκδοχή (εκτρωματικό προϊόν σήψης και διάβρωσης) του Σοσιαλισμού. Τα μέλη της σταλινικής ηγεσίας υπηρετούν τον Διεθνή Ιμπεριαλισμό προσποιούμενοι τους αριστερόζ. Ουδέποτε θα απελευθερωθούμε αν δεν μάθουμε να διαχωρίζουμε τις πολιτικές πραγματικότητες.
🔷 Αυτή η πολιτική παράταξη ΚΑΤΑΠΡΟΔΩΣΕ τον Σοσιαλισμό και την τάξη των εργαζομένων ήδη από το 1924, και σταδιακά από τότε έχει καταπροδώσει επιπρόσθετα τους εθνικούς, πολιτιστικούς, θρησκευτικούς και ταξικούς αγώνες όλων των λαών μες τους οποίους έχει επίδραση.
🔷 Αυτή η παράταξη στην Κύπρο έχει ΕΠΙΤΥΧΕΙ στο να καμουφλάρει τον αυταρχισμό και ρατσισμό της ως "διεθνισμό", ως "δημοκρατικότητα". Η δε πονεμένη αντίδραση μερίδας του λαού μας προς αυτούς, αντί να είναι ένας πραγματικός πατριωτικός διεθνισμός, μια μαχητική χειροπιαστή δημοκρατικότητα... αποτελεί ένα τραγικό ολίσθημα προς τον ρατσισμό, την φαλλοκρατία και ανδρικό σωβινισμό, την ομοφοβία, τον ΑΝΤΙΕΡΩΤΙΣΜΟ και ένα σαχλό αντικομμουνισμό ισάξιο της δικτατόρευσης που επέβαλε η FBI στις ΗΠΑ την δεκαετία του 1950.
🔷 Aυτό για το οποίο παραπονιέται η εθνικόφρων παράταξη ΔΕΝ είναι κομμουνισμός, ούτε "ακροαριστερά". Δυστυχώς η εθνικόφρων παράταξη έχει παγιδευτεί νοητικοσυναισθηματικά από επιτήδειους και ΔΕΝ μπορεί να διαχωρίσει τον σταλινισμό από τον Κομμουνισμό.

Ο προσεκτικός αναγνώστης που θα παραμερίσει τον ρηχό αντικομμουνισμό που εμφανίζεται ως προϊόν και επιγέννημα πόνου μες τις σελίδες του "Κουράγιο Πηνελόπη", έχει να καρπωθεί πολύτιμα και σημαντικά στοιχεία για την κατανόηση της κυπριακής πραγματικότητας. Η τελική ευθεία προς την πραγμάτωση της καταστροφής του 74 άρχισε το 64.

🌹 Και πάλιν ευχαριστώ τον φίλο Γιάννη Μαύρο για τις τοποθετήσεις του και για την αφορμή, την έμπνευση που μου έδωσε να μοιραστώ και εγώ τις προσωπικές μου μαρτυρίες για κάποιες πτυχές των γεγονότων που βίωσα άμεσα - και κάποιες παράλληλα με αυτόν. Και ας με συγχωρέσει για το ότι έχουμε κάπως διαφορετικές απόψεις για το καθεστώς Μακαρίου και τις ηθικοπολιτικές του ευθύνες.

🌹 Πιστεύω πως η παρελθοντολογία έχει αξία... αλλά μόνο αν βλέπουμε την ιστορία μας μέσα από τα πραγματικά γεγονότα και το ότι η παράθεση των προσωπικών μας μαρτυριών συμβάλλει στο να διευρυνθεί και εμβαθυνθεί το μωσαϊκό που συνθέτουν όλες μαζί συλλογικά η κάθε μία ψηφίδα αυτών των προσωπικών πολιτικοϊστορικών βιωμάτων. Η εξέταση και επεξεργασία της υποκειμενικής παραμέτρου της Ιστορίας είναι αναπόσπαστο και απαραίτητο στοιχείο για την κατανόηση της αντικειμενικής.

Ελελεύ!

Πέτρος Ευδόκας, petros@cyprus-org.net

Σημειώσεις ~ Παραπομπές

[1].
■ Ττάππος
http://www.polignosi.com/cgibin/hweb?-A=35439&-V=cylang

■ Σορολόπ
https://el.wiktionary.org/wiki/%CF%83%CE%BF%CF%81%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CF%80

■ Τσαπατσούλ
https://www.wordreference.com/gren/%CF%84%CF%83%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%84%CF%83%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B7%CF%82

■ Σαρτανάκκιν
Από την ιταλική salto, πήδημα ή και αλλοπρόσαλλο.
Καταχώρηση στο Λεξικό με τίτλο
"ΘΗΣΑΥΡΟΣ της ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ"
του Κωνσταντίνου Γ. Γιαγκουλλή, Γ' έκδοση, 1989.

Στην κυπριακή καθημερινότητα η λέξη "σαρτανάκκας" και "σάρταλος" σημαίνει αυτός που κινείται ή συμπεριφέρται ακανόνιστα, αλλοπρόσαλλα, παράξενα, αλλόκοτα, ασύμμετρα, δηλαδή αυτός που "σαλτάρει" προς απρόβλεπτες κατευθύνσεις.

[2].
Και για όσους δεν γνωρίζουν, ο Γεώργιος Μαύρος δεν βρέθηκε "τυχαία" να υπηρετεί ως Αντιπρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών στην ελλαδική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος, καθώς και να διαχειρίζεται διεθνώς το Κυπριακό εκ μέρους της Ελλάδας σε εκείνες τις κρίσιμες στιγμές:
Είχε ήδη υπηρετήσει υπεύθυνα σε πολιτικές θέσεις ως προοδευτική /κεντρώα /πατριωτική παρουσία αρχίζοντας από το 1945 σε πολλές και διαδοχικές Κυβερνήσεις ως Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ, Βουλευτής, Υπουργός Δικαιοσύνης, Υπ. Παιδείας, Υπ. Εθνικής Οικονομίας, Υπ. Οικονομικών, Υπ. Συντονισμού, Υπ. Εθνικής Άμυνας, Υπ. Συντονισμού. Υπηρέτησε ως Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας συνελήφθηκε και κρατήθηκε στην Ασφάλεια Αμαρουσίου, τέθηκε συχνά σε κατ΄ οίκον περιορισμό, και πέρασε εξορίες στη Σκόπελο, τη Δεσκάτη Γρεβενών και τη Γυάρο.

[3].
■ Συνέντευξη Αντιστράτηγου Γ. Καρούσου
(Κυπριακό, ΕΟΚΑ Β, Γρίβας Διγενής)
https://kakaras.wordpress.com/2013/02/22/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%85%CE%BE%CE%B7-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%85-%CE%B3-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%8D%CF%83%CE%BF%CF%85/

[4].
■ «Ο Κίσινγκερ ήταν το αφεντικό της ΕΟΚΑ Β»
Επιστολή του δρος Πατρόκλου Σταύρου, που υπηρέτησε επί δεκαετίες ως υφυπουργός παρά τω προέδρω της Κυπριακής Δημοκρατίας
https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/o-kisingker-itan-to-afentiko-tis-eoka-b/

■  Ο Μακάριος, ο Γρίβας και η τραγωδία της Κύπρου
Ο στρατηγός Καρούσος αποκαλύπτει τις άγνωστες πτυχές της μακρόχρονης σύγκρουσης των ηγετών της Μεγαλονήσου
https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/o-makarios-o-gribas-kai-i-tragwdia-tis-kyproy/

■ Η άποψη της ελλαδικής ΚΥΠ στην Κύπρο (η ΚΥΠ σε Ελλάδα και Κύπρο είναι το αντίστοιχο της CIA) - στρατηγός Γεώργιος Τσουμής
https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/epistoles-pros-to-bima-175/

[5].
■ Γιαννάκης Χριστοφόρου: Ένας αγνός, απροσκύνητος, ενωτικός αγωνιστής
https://simerini.sigmalive.com/article/2021/3/14/giannakes-khristophorou-enas-agnos-aproskunetos-enotikos-agonistes/

[6]
Η συζήτηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να ήταν για αυτήν εδώ την απόφαση, 15 Δεκ. 1977, Resolution 422. Η πλευρά μας έλαβε ομόφωνη στήριξη για τα αιτήματα της:
https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/297/05/PDF/NR029705.pdf?OpenElement

[7].
Κουράγιο Πηνελόπη, Άντη Ροδίτη, εκδόσεις Αρμός:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=%CE%9A%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%BF+%CE%A0%CE%B7%CE%BD%CE%B5%CE%BB%CF%8C%CF%80%CE%B7

Ιστορία:
https://cyprusindymedia.blogspot.com/search/label/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1

Γιάννης Μαύρος:
https://cyprusindymedia.blogspot.com/search/label/%CE%93%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82%20%CE%9C%CE%B1%CF%8D%CF%81%CE%BF%CF%82

Κυπριακό:
https://cyprusindymedia.blogspot.com/search/label/%CE%9A%CF%85%CF%80%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C

Κυρήνεια:
https://cyprusindymedia.blogspot.com/search/label/%CE%9A%CF%85%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1

ΝΑΤΟϊκή Αριστερά
https://cyprusindymedia.blogspot.com/search/label/%CE%9D%CE%91%CE%A4%CE%9F%CF%8A%CE%BA%CE%AE%20%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AC

* * *